De porseleinkast in het Honig Breethuis

17 mei 2018 – De Oudhollandse uitdrukking ‘Voorzichtigheid is de moeder van de porseleinkast’ is lang van toepassing geweest op de porseleincollectie die in 1972 werd aangekocht door de Zaanlandsche Oudheidkundige Vereniging en opgesteld in een van de Zaanse familie Kaars Sijpesteijn afkomstige porseleinkast in de salon van het Honig Breethuis.

Erflaters

De collectie, samengesteld door Gesina Beatrix Brat (1814-1866) van het Zuideinde in Westzaan en vererfd via haar dochter Jannetje en kleindochter Ina, gaf een uniek overzicht van de ontwikkeling van het Chinees porselein van vroeg-zeventiende-eeuws kraakporselein via het achttiende-eeuws Kangxi tot het veelkleurige Chine de commande. Unieke voorbeelden van het laatste zijn enkele stukjes met het Zaanse verhaal ‘Des Stiers Wreedheyd’, waarop een zwangere vrouw in de lucht bevalt van haar kind. De porseleinkast bevat tegenwoordig alleen nog het blauwwitte Kangxi.

Kaststelen en zotjes

De porseleinkast met porselein uit de Kang Shi-periode bevindt zich in de Salon. 1) Bovenop staat een vijfdelig kaststel. In de kast zijn onder andere spoelkommen met schotels en een spoelkom met kan, koppen en schotels, vazen, tranenvaasjes, kommen, borden, theepotten, slabakken, bekers, schalen met zilveren hengsels, waterkannen, een melkkan met deksel, een chocoladekan en drie achtkantige vazen met deksel opgesteld. Opmerkelijke stukken zijn twee schenkkannen naar Perzisch model, deze dateren uit het tweede kwart van de achttiende eeuw. Enkele stukken zijn gedecoreerd met zogenaamde zotjes, de Oudhollandse term voor de dansende Chinese kinderfiguurtjes. Het porselein in de kast is beschreven op de website van het Zaans Museum onder ‘Over de collectie’: klik op de tegel Honig Breethuis (onderaan).

Chine de commande

In het artikel ‘Chinees porselein in Zaans bezit’ (1992) beschrijft Harold Bos de collectie van de Zaanlandsche Oudheidkundige Vereeniging. 2) Naar zijn deskundige mening geven de voorwerpen in de collectie een overzicht van de ontwikkeling van het Chinees porselein. Het zogenaamde kraakporselein dat vanaf eind zestiende eeuw tot ongeveer 1650 werd gemaakt, is in de collectie vertegenwoordigd door borden en zogenaamde klapmutsen (lage kommen met een vlakke rand). Uit de Kangxi-periode is een kleine schotel aanwezig met een erotische scène. De vraag naar Chinees porselein met decoratie naar Europees voorbeeld nam in de achttiende eeuw toe. Dit zogenaamde Chine de commande is hier, typisch voor de Zaanstreek, gedecoreerd met ‘Des Stiers Wreedheyd’, de weergave van het drama dat plaatsvond op 29 augustus 1647. Van dit verhaal zijn prenten gemaakt die ruim een eeuw later als voorbeeld hebben gediend bij het beschilderen van dit Chinees porselein. Dit porselein bevindt zich in het Zaans Museum; het is te vinden in de collectie van het museum onder het trefwoord stier.

Van particulier bezit naar museumcollectie

Volgens Bos is het uniek dat dit porselein dat in vorige eeuwen verzameld is, zich tot op de dag van vandaag nog steeds tot de verzameling van de vereniging bevindt. Het is ook bijzonder dat de herkomst van de verzameling bekend is. Deze herkomstinformatie is afkomstig uit het boek Uit de historie van Westzaan door Arnold Sol (2017). 3) Het porselein blijkt geërfd door Ina van Rhijn, dochter van Jannetje van Rhijn-Kruijt (1848-1880), dochter van houthandelaar en eigenaar van de zaagmolens ‘De Kruytberg’ en ‘De Tweelingen’, Cornelis Kruijt (1809-1856) en zijn vrouw Gesina Beatrix Brat (1814-1866) uit Oostzaan. 4) Zij woonden op Zuideinde 127 in Westzaan. De porseleinverzameling werd na Ina’s overlijden in 1967 door neef Arnold van Rhijn in bruikleen gegeven aan de ‘Vereeniging tot instandhouding en uitbreiding der Zaanlandsche Oudheidkundige Verzameling ‘Jacob Honig Jansz. Junior’’. In mei 1972 werd het porselein aangekocht door de vereniging.

De porseleinkast

Ook de kast (circa 1750) in Lodewijk XV- of rococostijl (schelpmotief en asymmetrisch) is afkomstig uit de Zaanstreek en werd aan het museum geschonken door de familie Kaars Sijpesteijn. Deze kast dient ter vervanging van de in 1775 in opdracht van Cornelis Jacobsz Breet (1739-1806) door meubelmaker Pieter Uylenburg gemaakte ‘extra fraye Porceleijn-kast’. De huidige kast staat volgens een plattegrond uit 1893 op dezelfde plaats als destijds de kast van Uylenburg.

Margreet van der Hut

1) Kangxi (1662-1722) is de naam van een Chinese keizer uit de Ching dynastie.
2) Harold D.E. Bos, ‘Chinees porselein in Zaans bezit’, uit Anno 1961, nr. 5 (november 1992), pp. 49-53. Special over het Honig Breethuis.
3) Arnold Sol, ‘Brand aan het Zuideinde’, uit Uit de historie van Westzaan, Westzaan (De Zon) 2017, pp. 53-56.
4) Zijn vader, Jacob Jansz Kruijt (1780-1847), was in 1818 ook papierfabrikant.